از بازی با قوانین عده ای تا هدف خداوند از احکام

به گزارش روابط عمومی سازمان بسیج حقوقدانان تهران بزرگ، مورخ ۱۰ مرداد ماه ۱۳۹۶محفل ماهيانه حقوقدانان بسيجي با سخنراني عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی استاد"حسن رحيم پورازغدي" و مولودی خوانی مداح اهل بیت علیه السلام و مولف کتب مختلف در عرصه مداحی و چندین کتاب و مقاله در مباحث حقوقی "حاج قاسم رضایی" به مناسبت میلاد امام رضا(ع) در سالن شهيد رشادی حسينيه فاطمه الزهرا(س) يرگزار شد.

دهه سازی نکنید/ تامل و تعمق در روایات

رحیم پور ازغدی استاد دانشگاه  و پژوهشگر حوزه دین، در مراسم بررسی جایگاه حقوقدانان بسیجی در شکل گیری دولت اسلامی، در ابتدا بعد از تبریک میلاد امام رضا ع و با اشاره به عنوان هیئت ماهیانه و بااستناد به سخن حضرت رضا ع نسبت حقوقدانی و دولت سازی چند نکته را ذکر کرد و گفت:« ...اینکه گفته اند چرا همیشه عزاداری، من هیچ وقت این حرف را نزدم، اصلا هیچ وقت هیچ مسلمانی هیچ شیعه ای نمی تواند بگوید چرا عزاداری. این همان تقطیع هایی است که از 2  ساعت صحبت 5 تا جمله از 5 جا بر میدارند و به هم میچسبانند که فلانی گفته زیارت مثلا عزاداری زیاد نکنید. کِی ما این حرف را زدیم؟

چند نفر از مراجع گفتند و درست هم گفتند :دهه سازی نکنید، دهه عزاداری درست نکنید، دهه عزاداری برای سیدالشهداست. بعضی ها 6 تا 7 تا دهه فاطمیه درست کردند، دهه محسنیه و دهه.... و به این بهانه وارد فحاشی و اهانت های علنی و تحریک مذاهب دیگر که دقیقا کمک به وهابی ها و تکفیری هاست و هیچ وقت اینها راجع به تعالیم اهل بیت یک صدم این مقدار نه تامل داشتند و نه تعمق و نه نشر دادند.

بحث این است توجه ها بیش از اینکه به تعالیم حضرت رضا ع باشد به حرم امام رضا ست.همه جا در صحبت ها در مزارع عشق و محبت، صحبت حرم و کفتر و صحن و گنبد است.زیارت خود  امام رضا ع معمولا در زیارت گنبد و کفتر و طلاهایش گم می شود.

یک نمونه اش همین بحث است. الان ما چقدر راجع به نسبت تعالیم حضرت رضا ع با مسئله فلسفه حقوق، فلسفه احکام، مفهوم نظام سیاسی و دولت سازی، تمدن سازی واقعا چقدر تامل کردیم. چند تا پایان نامه حقوقی در سطح دکتری حتی بین حقوقدانان انقلابی، بسیجی راجع به مستند روایات حضرت رضا سلام الله علیها تهیه شده است.

بله بعد عنوان تبرک و تیمُن اسم پیغمبر و ائمه می آید ولی محتوا خیلی مستند نمی شود.

... دهه های محسنیه می گیرید و اهانت میکنید در حالیکه راجع به حضرت فاطمه سلام الله علیها این تیپ ناشران یک کتاب درست ننوشتند. بحث این است که فاطمه سلام الله علیها فقط فاطمه بین در و دیوار نیست، ایشان راجع به فلسفه حقوق دست کم 6 روایت از حضرت فاطمه س است که من معتقدم هرکدامیک از اینها یک قواعد جدیدی در فلسفه حقوق و احکام نشان می‌دهد و تبیین میکند ولی روی آنها کار نمیکنیم. مثل اینکه اخیرا از2 ساعت ونیم بحث 3 الی 4 جمله را برداشتند و گفتند فلانی گفته است من خیلی باسوادم، از رئیس جمهور ها باسوادترم، اصلا آدم عاقل اینگونه حرف میزند.  بعضی گفتند 2030 را چرا در زمان انتخابات میگویید. گفتیم این بحث اصلا ربطی به زمان انتخابات ندارد، بحث فراتر از انتخابات است و مسایل ملی است. 4 تا جمله از 4 جا. این خیانت ها عادی شده و متاسفانه کسی هم دیگر رسیدگی نمی کند. فضای مجازی، فضایی شده برای انواع جرم و اهانت و افترا و هیچ کسی هم رسیدگی نمیکند.

نسبت احکام و حقوق با جامعه سازی، تمدن سازی  و دولت سازی

این استاد دانشگاه  و پژوهشگر حوزه دین در ادامه افزود: من حرفم را با حدیثی از امام علی بن موسی الرضا سلام الله علیها آغاز میکنم که کاملا با این مقوله نسبت احکام و حقوق با جامعه سازی و تمدن سازی  و از جمله دولت سازی می پردازد و مطرح است.

قاسم بن ربیع صحاف نقل میکند از محمد بن سنان که یکی از یاران امام رضا ع که آدم فرهنگی هم بود به امام نامه ای می نویسد و میگوید در یک منطقه ای فضایی به وجود آمده و گفتمانی مطرح شده و میگویند اهل بیت هم با آن موافقند و این نگاه با نگاه اسلامی شیعی هم هست و اینکه خداوند هدفش از احکام و حقوقی که و حدودی که تعیین کرده در مسایل اجتماعی و فردی فقط و فقط آزمون میزان تعبُد اشخاص است. یعنی اگر واجب و حرام تعیین کردند فلسفه ای ندارد و ناظر به دنیا نیست و همه اوامر در واقع انگار به تعبیر اصولیون همه اوامر امتحانی است، تازه أمر امتحانی هم فلسفه دارد. مثالی که میزنم به امر امتحانی مثل فرمان خداوند به حضرت ابراهیم برای ذبح اسماعیل .

ان هم بعضی ها تعبیر میشود در اصولی ها که امر امتحانی است. نه اینکه واقعا خداوند بخواهد ابراهیم ، اسماعیل را ذبح کند و لذا دم آخرجلویش را گرفت . ان هم تازه معنایش این نیست که امر ذبح اسماعیل حکمت نداشت. فقط برای امتحان ابراهیم بود.

اولا خود امتحان هم یک حکمت است و ثانیا اینکه فقط این نبود که حالا نمی خواهیم به اون بحث اشاره کنیم و در روایات هم هست اما خب باید بحث بشود.

ولی تعبیر حضرت رضا ع را میخواهیم مبنای شروع بحث قرار بدهم فرمودند که سوال کننده هم که ظاهرش مقدسی است که ما تسلیم مطلق شارع مقدس و خداوندیم، هر امر و نهی که کردند، اصلا ما کار نداریم چی هست، اصلا فلسفه دارد یا ندارد ، اصلا برای ما فلسفه هم ندارد میتوانست ضدش باشد. میتوانست خداوند به جای امر به الف امر به ضد الف کند ، مهم نیست، مامورٌبه مهم نیست.اطاعت امر مهم است و ان اینکه ما باید تعبدمان را به خدا نشان دهیم و اما اینکه به چه چیزی امر شده و چرا امر شده هیچی چرا ندارد.

حضرت رضا جواب میدهند که معنی این حرف این است که میتوانست خداوند حرام ها را حلال کند و حلال ها را حرام کند فرقی نمی کرد و معنایش این است که خداوند درباره این احکام و حقوق و حدود هیچ حکمتی را رعایت نکرده و هیچ نظری به مناسبات انسانی و اجتماعی در دنیا  نداشته و میتوانست با ضد اینها ما را امتحان کند.

دقت کنید  این حرف با دو دیدگاه دیوار به دیوار میشود که با هر دو آنها متفاوت است و با هرکدام آنها دونسبت دارد یکی اینکه ما مامور تکلیفیم نه نتیجه که ان این نیست چون بعضی ها فکر میکنند که ما مامور به تکلیفیم نه نتیجه یعنی تکلیف معیارش عقلانیت نتیجه و.هدف نیست فلسفه ای ندارد استدلالی ندارد تفکیک شده ما به نتیجه نمی اندیشیم، نتیجه میتواند هر چیزی باشد ، نتیجه میتواند ضد این باشد . ما ببینیم خدا چه گفته از باب تعبد و اطاعت عمل میکنیم. آن حرف این نیست ان درست است ولی این نیست. او ناظر به مقوله توکل و برای پرهیز از پراگماتیزم است. پراگماتیزم چه میگوید، میگوید هر فرمانی که خدا میدهد من چرتکه مادی می اندازم ، فقط مادی. هندوانه به شرط چاقو، تکلیف فقط به شرط سود. اگر دیدم مطمئن شدم که یک فایده فوری مادی الان برای من و ما دارد، ...   اگر دیدم ندارد وارد میشوم و تکلیف برای من هیچ حجیت و موضوعاتی ندارد. این میشود یک آدم پراگماتیست ما از این دیدگاه در جمهوری اسلامی هم داریم در حکومت هم داریم همانهایی که میگویند آقا دوره شعار های انقلابی گذشته است. ....

یک اسلام با سه بُعد/ نگاه جامع عقلانی و الهی به تک تک حقوق و احکام و حدود

یکی هم این دیدگاه است که تقریبا خیلی نزدیک به اشاعره است. اشعری های شیعه، که ما شیعیانی داریم کاملا دیدگاهشان اشعری است فکر میکنند شیعه اند. اشعری های شیعه کسانی اند که به احکام و حدود به صورت پراکنده و انتزاعی نگاه میکنند و مثل اینکه معتقد نیستند خداوند حکیم ترحم الراحمین و عادل است و دنیا و آخرت هر دو روی هم یک پروژه است دوتا پروژه نیست، ان ظاهرش است و این باطنش.  دنیا ظاهر آخرت و آخرت باطن دنیا است و شریعت و طریقت و حقیقت 3 چیز نیستند . ما 3 تا اسلام نداریم. اسلام اخلاقی عرفانی، اسلام حقوقی فقهی اسلام عقلی فلسفی . اسلام 3 بُعد دارد اما 3 تا اسلام نداریم. آنها 3 تکه اسلام است و 3 تا اسلام ناقص است و هر 3 روی هم می شود اسلام و شریعت.

چنانچه این سوال کننده از حضرت رضا می پرسد یک عده بین ما دارند همین حرف ها را پخش میکنند ظاهرشان که خیلی مقدس و معتقد به احکامند میگویند کل احکام و حقوق فقط برای امتحان ما آمده برای اینکه ما چقدر تعبد داریم . حکمت ندارد و وقتی حکمت ندارد شما در هیچ حوزه ای نمی توانی اجتهاد عقلانی کنید اصلا دیگر اهم و مهم نمی توانی کنی . 6 تا حکم آمده فرضا در یک موقعیتی باهم تزاهم پیدا کردند . تعارض روی کاغذ ندارند ولی تزاهم روی زمین دارند و در مقام اجرا . چگونه میخواهی بفهمی کدام مهم و کدام مهمتر، کدام مقدمه و کدام موخر. اگر گفنید اینها هرکدام جدا جدا و بی ارتباط باهم هستند و ملاکی نیست، نه ملاک عقلی است و نه ملاک نقلی است . ما برای اینکه امتحان پس بدهیم چقدر تعبد داریم. یکی یکی این 6 تا را ولو با همدیگر به هر قیمتی عمل کنیم یا از باب اضطرار مثلا ببینیم کدام می شود و کدام نمیشود، بر نامه  نداریم، یک پروژه عقلانی نداریم ، یعنی در واقع احکام یک هندسه ندارند. حقوق، حقوق پراکنده هندسه ندارد که بشود مهندسی کرد . اجتهاد ان ولایت مطلقه فقه که امام میگوید که در واقع یعنی اجتهاد که در واقع یعنی اهم و مهم کردن یعنی مهندسی احکام و حقوق . ان چه زمانی صورت میگیرد وقتیکه که مهندسی هدف دارد. یک هندسه ای باید باشد. شما وقتی یک معمار هستید  از دولت سازی و تمدن سازی وقتی حرف می زنید یعنی یک معماری میخواهید معماری کنید. معمار تک تک مصالح را دارد آجرها،سیمان و....ولی می فهمد کدام کی و کجا باید تعبیر بشوند. همه در یک ردیف نیست و کار مهندس و معمار و بنا و کارگر ساده با هم به یک اندازه و در یک ردیف نیست.

شِفته و بتن ریزی به اندازه درزگیری در و پنجره نیست اینها هرکدام یک جا یی دارد . این یعنی نگاه جامع عقلانی و الهی به تک تک حقوق و احکام و حدود . حقوق و حدود. اگر به حقوق و فقه اینگونه نگاه کردیم حالا از دولت سازی و نظام سازی و تمدن سازی میشود حرف زد. اگر حقوق را همه را جدا جدا دیدیم،احکام و فقه را جدا جدا دیدیم حتی در عبادات و اینها روی هم یک پروژه برای ساختن انسان در ساحت فردی و اجتماعی ندیدیم دیگر صحبت از دولت سازی و جامعه سازی و تمدن ساز ی پس ارتباطش حقوق و فقه و نقش حقوقدانان در دولت سازی و دولت اسلامی نمی شود حرف زد. اینها می شوند مثل مهره هایی که نظم ندارند مثل نخ تسبیح که پاره شده است، همان تعداد دانه است ولی هرکدام یک جا افتاده اند و ان نگاه این است که به ما گفته اند مهره های تسبیح را یکی یکی بردار و اما اینکه نظمی دارد و ارتباطی بین اینها هست و کدام اول و کدام بعد. اینها نیست و این باعث شد دو دیدگاه بوجود  بیاید بین مسلمین نه از لحاظ فرقه ای، از لحاظ علمی و نظری حتی بین فقها و حقوقدانان.

تسلیم خدای حکیم یا خدای فاقد حکمت

حسن رحیم پور ازغدی با اشاره به فرمایش حضرت رضا ع  گفت: توجه خداوند به این احکام که چه حرام شد و چه حلال شد و چه واجب شد، ناظر به آثار دنیوی و اخروی این احکام و حقوق است و این روی هم یک پروژه است. یعنی هیچ حکمی فقط از باب اینکه، فقط یک حکمی کرده باشیم ببینید چقدر تعبد دارید نیست. پس دقت بفرمایید، این تعبیر که میگوید همه اوامر برای این است که ما تعبدمان را به خدا ثابت کنیم و خدایا هرچه تو بگویی ما اطاعت میکنیم در حقوق و احکام و حدود و ....

حضرت رضا ع میفرماید این انحراف است با اینکه ظاهرش خیلی متدییانه است و میگوید دنبال حکمت نگرد برای مسایل حکمت دنیوی، اطاعت کن و تسلیم خداوند باش حضرت رضا ع میفرمایند این انحراف است.

بله تسلیم امر خدا باش اما تسلیم امر کدام خدا. خدای حکیم یا خدای فاقد حکمت. تو تسلیم خداوند بدون برنامه ات می شوی خداوند بی برنامه نیست . این خدایی که میگویی خدای قرآن و خدای اهل بیت نیست.

ما مامور به تکلیفیم نه نتیجه یعنی ما مامور به نتیجه مادی  دنیوی شخصی نیستیم

إن اباالحسن علی بن موسی الرضا کتب الیه بما فی هذاالکتاب جواب کتاب الیه یسئله عنه

نامه ای نوشتند به حضرت رضا ع که ایشان در جواب ان نامه نکته ای فرمودند، امام رضا ع  میفرمایند:

جائنى كتابك «نامه شما به من رسید» تذكر أنّ بعض أهل القبلة يزعم أنّ اللّه تبارك و تعالى لم يحلّ شيئا و لم يحرّمه لعلة أكثر من التعبد لعباده، بذلك.

«نامه ای به من نوشتی و گفتی آنجا گرایشی بین بعضی از اهل قبله و مسلمین به وجود آمده و بین آدمهای متدین این گفتمان فکری و فقهی و.حقوقی  رایج بین بخشی می شود و اینکه خداوند هیچ چیز را حلال یا حرام، مشروع یا نامشروع نکرد جز فقط برای میزان سنجش میزان تعبد آدم ها و إلا چیز دیگری در آن نبود، می توانست واجب و حرام جایش عوض شود و آنوقت شما باید عکسش را عمل میکردید تا خداوند راضی شود. 

تقریبا شبیه حرفی که اشاعره زدند  که این گرایش تبدیل شد به جریان غالب در جهان اسلام قرن ها، هنوز هم خیلی طرفدار دارد. یک ورژن شیعی ان راهم داریم.

دوباره عرض میکنم تفاوت این دیدگاه یکی با ان دیدگاه ما مامور به تکلیفیم نه نتیجه روشن شد که آن غیر از این است. مقام دیگر و معنای دیگری دارد. معنایش این نیست که تکلیف حکمت ندارد، معنی آن این است که تکلیفی که حکمت دارد و  شما ناظر بر نتایج دنیا و آخرت باید به آن بیندیشی نه فقط نتایج دنیایی.

ما مامور به تکلیفیم نه نتیجه یعنی ما مامور به نتیجه مادی  دنیوی شخصی نیستیم . فقط به این بُعد مادی شخصی منافع دنیوی فوری خودت نیندیش. نه اینکه اصلا نتیجه مهم نیست . اینکه به نتیجه نیندیشی که قطعا دیدگاه شیعه ندارد . چون شیعه معتقد است که همه احکام الهی تابع مناتات نقشه بندی اند مصالح و مفاسد واقعی دارند و منتهی واقعی بودن فقط به معنی دنیوی بودن و مادی بودن نیست . واقعی یعنی دنیا و آخرت و این با ان فرق میکند. حضرت رضا ع میفرمایند این دیدگاه که برخی می گویند ما نظام حقوقی و یک نظام احکام منسجم نداریم که کل ان یک پروژه معطوف به هدف باشد بلکه اینها پراکنده اند   برای آزمون میزان تعبد اشخاص. این دیدگاه چیست 

 قد ضلّ من قال ذلك ضلالا بعيدا کسانیکه چنین دیدگاهی دارند خیلی جدی، وحشتناک گم شده اند.

نظام دینی باید مهندسی و معماری شود تا دین اسلامی به وجود آید

ازغدی همچنین تصریح کرد: اگر مسئله تعبد وجود نداشته باشد یک نوع اباهه گری لیبرالیستی در جامعه به وجود می آید در نتیجه کسی که سیاست ، حقوق و اخلاق را جدا از هم می داند نگاه سکولار به حقوق دارد. اسلام می گوید هر کسی در تعبد داشتن آزاد است اما نباید این موضوع را در مسائل حقوقی دخالت داد. نظام دینی باید مهندسی و معماری شود تا دین اسلامی به وجود آید. تمام نظام دنیا ولایت مطلقه دارد یعنی حاکمیت به مصلحت کشور دستور می دهد. مصلحت می تواند مادی باشد یا معنوی.

او اضافه کرد: امروز با بسیاری با قانون‌ها بازی می کنند و بسیاری از الفاظ را جایگزین می کنند تا بتوانند کار خود را توجیه نمایند. عده ای رشوه را هدیه می دانند و عده ای خواندن نکاح ازدواج را بی اساس دانسته که این‌ها اشتباه است. خداوند هر مسئله را که گوشزد کرده بخاطر این است که روح و جسم جامعه سالم بماند. لذا توجه به بقاء و صلاح انسان ها دنیا و اخرت را برای انسان ها به وجود می اورد. انسان نیازهایی دارد که نمی توان ان ها را نادیده گرفت اما باید بصورت درست ان ها را برطرف کرد که آسیبی به فرد وارد نشود.

وی در پایان گفت: زکات باعث رشد افراد و باعث وارستگی انسان ها می شود. قران می فرماید هیچ کس از مرگش خبر ندارد و هیچ کس مالک هیچ چیزی نیست و جز اعمال و اخلاقش چیزی برایش نخواهد ماند. خداوند تاکید بر این دارد که مازاد نیاز انسان باید به بندگان محتاج داده شود و این عمل باید انجام شود. لذا انسان مالک هیچ چیزی نیست و باید بخشنده باشد تا خداوند نیز پاداشش را در قیامت به او بدهد. در نتیجه اگر ثروتمندان به فقرا بخشش نکنند خانه هایشان امن نخواهد بود و فقرا برای رفع احتیاجات خود به خانه های آنها دزدی می کنند و جان و ناموسشان ضرر می‌رسانند.